مسجد شیخ لطف الله یکی از مساجد ایران به شمار می‌رود که به‌واسطه تزیینات بی‌بدیل و معماری فوق‌العاده عالی، بسیار شگفت‌انگیز و تماشایی است. این مسجد در میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد و می‌توانید در کنار بازدید از این مسجد، از جاذبه‌های دیگر میدان نقش جهان یعنی مسجد امام، کاخ عالی قاپو و سردر قیصریه دیدن کنید. مسجد شیخ لطف الله با گنبد نخودی‌رنگ و زیبای خود به‌دست محمدرضا اصفهانی بنا شده و شاهکار کم‌نظیری از هنر کاشی‌کاری و معماری است.
استفاده از رنگ‌های زیبا و نور طبیعی دست به دست هم داده‌اند که این مسجد را نزد گردشگران داخلی و خارجی معروف و محبوب کنند؛ هرچه از شگفتی‌های این مسجد بگوییم، تا از نزدیک آن را به نظاره ننشینید، زیبایی‌اش را درک نخواهید کرد. پیش از سفر به نصف جهان و بازدید از مسجد شیخ لطف الله، با مطالعه این مقاله می‌توانید اطلاعات بیشتری از این اثر چشم‌نواز به دست آورید.
معرفی مسجد شیخ لطف الله
مسجد شیخ لطف الله که در میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد، در 15 دی سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است و با معماری، کاشی‌کاری و تزیینات فوق‌العاده، زیباترین و بهترین جلوه‌های هنر دوره صفوی را به نمایش می‌گذارد. این بنای باشکوه که از جاهای دیدنی اصفهان محسوب می‌شود، قرن‌ها است که روبه‌روی عمارت عالی قاپو و ضلع شرقی میدان نقش جهان خودنمایی می‌کند و نگاه هر گردشگر داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند.
استاد محمدرضا اصفهانی یکی از مشهورترین معماران عصر صفوی بود که توانست سبک معماری اصفهانی را به زیبایی هرچه تمام‌تر در این محل اجرا کند. طبق اعلام خبرگزاری اسپوتنیک، این اثر هنری به‌عنوان یکی از هفت عجایب ناشناخته و برترین سازه‌های دیدنی جهان به شمار می‌رود.
مسجد شیخ لطف الله تفاوت‌های زیادی با سایر مساجد ایرانی دارد؛ به‌طوری که نه‌تنها مناره ندارد؛ بلکه در آن از حیاط چهار ایوانی هم خبری نیست که همین موضوع بر اختصاصی‌بودن مسجد شیخ لطف الله صحه می‌گذارد. نقشه این مسجد بسیار ماهرانه و حرفه‌ای و اندازه‌ها در تناسب کامل هستند و هیچ نقطه ضعفی در آن دیده نمی‌شود.
یکی از شاخصه‌هایی که در اکثر مساجد اصفهان وجود دارد، انعکاس هفت باره صدا است؛ موضوعی که در مسجد شیخ لطف الله نیز صدق می‌کند و جذابیتی دوچندان به ویژگی‌های بی‌بدیل آن می‌بخشد. کتیبه‌ها و خطوط داخل مسجد اثری هنرمندانه از دو خطاط عصر شاه عباس یعنی علیرضا عباسی و خوشنویس گمنام، باقر بنا هستند که زیبایی مضاعفی به این مسجد داده‌اند.
جالب است بدانید که در طراحی باغچه‌ها و گل‌کاری‌های میدان آزادی تهران از مسجد شیخ لطف الله الهام گرفته شده است؛ البته با این تفاوت که معمار آن، حسین امانت، به‌جای طرح دایره‌ای در گنبد مسجد، از رخ بیضی برای میدان آزادی استفاده کرده است.
مسجد شیخ لطف الله کجاست؟
مسجد شیخ لطف الله در شهر اصفهان و میدان معروف نقش جهان (میدان امام) قرار دارد و به‌حدی معروف است که به‌راحتی می‌توانید آن را پیدا کنید.
ساعات بازدید از مسجد شیخ لطف الله: همه‌روزه به‌جز هنگام نماز ظهر، در نیمه اول سال از ساعت 9 صبح تا 12:30 و 14 تا 17 و در نیمه دوم سال از ساعت 9 صبح تا 11:30 و 13 تا 16:30
آدرس مسجد شیخ لطف الله: استان اصفهان، شهر اصفهان، ضلع شرقی میدان نقش جهان، روبه‌روی کاخ عالی قاپو (نمایش روی نقشه)
تاریخچه مسجد شیخ لطف الله
اصفهان در سال 982 هجری شمسی پایتخت صفویان بود و در اوج توسعه ساخت‌وسازهایی همچون خیابان چهارباغ، میدان نقش جهان، مسجد امام و... به سر می‌برد. در همین دوران بود که شاه عباس دستور ساخت مسجد شیخ لطف الله را داد و به این ترتیب روی خرابه مسجدی که در این محل قرار داشت، بنیان مسجد جدیدی گذاشته شد. محمدرضا اصفهانی مسئولیت ساخت این مسجد را به عهده گرفت که توانست در مدت‌زمان 18 سال ساختمانی حیرت‌انگیز بسازد. مسجد شیخ لطف الله فقط مختص شاه عباس و خانواده سلطنتی بود و مردم عادی اجازه ورود به آن را نداشتند. این طور به نظر می‌رسد که شاه عباس از زمان افتتاح مسجد در سال 998 شمسی تا آخر عمر خود هرروز در این مسجد به عبادت می‌پرداخت.
اطلاعات دقیقی از سرنوشت مسجد شیخ لطف الله در گذر زمان وجود ندارد؛ هرچند طبق منابع تاریخی این مسجد در دوره صفوی اسامی دیگری نظیر ملا فتح الله و صدر نیز پیدا کرد که در ادامه همان شیخ لطف الله خوانده شد. بر اساس نوشته‌های آرتور پوپ، ایران‌شناس آمریکایی، وی از رضا شاه خواست تا دستور مرمت مسجد را بدهد و او موافقت کرد و در ادامه طرح‌های اصلی و کاشی‌های سردر و گنبد بازسازی شدند. کتیبه نمای خارجی گنبد از مرمت بنا در سال 1315 به دست اداره باستان‌شناسی حکایت دارد.
شیخ لطف الله کیست؟
شیخ لطف الله از بزرگ‌ترین علمای شیعه بود که در منطقه جبل عامل در لبنان امروزی سکونت داشت. او با دعوت شاه عباس اول همراه با برخی از بزرگان شیعه، برای سکونت به ایران آمد.
شیخ لطف الله در ابتدا به مشهد رفت و در محضر بزرگانی همچون ملاعبدالله شوشتری به تحصیل پرداخت و سرانجام برای خدمت‌گذاری در آستان قدس رضوی انتخاب شد. او در ادامه به قزوین رفت تا در آنجا به کار تدریس بپردازد. شاه عباس به‌خاطر ارادتی که به وی داشت، برای تجلیل و گرامی‌داشت او، دستور ساخت مسجد مذکور را داد تا مکانی برای آموزش، تدریس و برگزاری نماز باشد. شیخ لطف الله اقامه نماز جمعه در مسجد شیخ لطف الله را بر عهده داشت تا اینکه در سال 1035 هجری قمری بیمار شد و در اصفهان دار فانی را وداع گفت.
معماری مسجد شیخ لطف الله
معماری مسجد شیخ لطف الله که به شیوه اصفهانی است، گوشه‌ای از نبوغ معماران اصفهانی را به نمایش می‌گذارد؛ به‌خصوص گنبد آن که یکی از زیباترین گنبدهای دنیا به حساب می‌آید.
یکی از نکته‌های جالب درباره مسجد، نبود شبستان ورودی در آن است؛ در واقع در همه مساجد هنگام ورود باید از یک سری پله عبور کنید و بعد وارد یک صحن ورودی شوید که شما را به فضای گنبد می‌رساند؛ اتفاقی که در مسجد شیخ لطف الله افتاده، نبود همین صحن یا شبستان ورودی است که با هدف رعایت اصل تقارن در میدان نقش جهان بوده است. از آنجا که این مسجد روبه‌روی عالی قاپو قرار دارد، امکان جاگذاری یک حیاط یا صحن رو به قبله برای آن وجود نداشت.
در طراحی مسجد از نسبت طلایی در برقراری تناسب اجزای بنا استفاده شده و موقعیت شبستان اصلی آن در ارتباط با ورودی بنا، با روش‌های هندسی تعیین شده است.
فضای جلوی ورودی از ضلع شرقی میدان نقش جهان آغاز می‌شود که محل قرارگیری آن منجر به تقسیم این ضلع میدان با تناسب طلایی شده است. قسمت شمالی و جنوبی این فضا و همچنین دیوار رو به میدان غربی مسجد با کاشی هفت رنگ پوشیده شده‌اند.
جلوخان مسجد در زمان نوشتن کتاب «آثار ایران» از آندره گدار به رنگ سفید بوده؛ زیرا 10 سال قبل از نوشتن این کتاب، کاشی‌های جلوخان به‌خاطر خرابی به زیرزمین منتقل شده بودند و نمای کنونی حاصل زحمت مرمت‌کاران است. کتاب «نصف جهان فی تعریف اصفهان» نیز تاکید می‌کند که مسجد فعلی به‌جز کتیبه سردر که قابل مرمت نبوده و تعویض شده، تاکنون هیچ عیب و نقصی نداشته است.
کتیبه بالای سردر مزین به کاشی معرق است که به‌شکل نواری ممتد هر سه دیوار آن را فراگرفته است. این کتیبه بزرگ به قلم علیرضا عباسی با خط ثلث سفید است و سال 1012 هجری قمری را نشان می‌دهد. بخش‌های بالایی سردر هم با مقرنس‌ها و کاشی‌های هفت رنگ و نقوش گل و گلدان تزیین شده‌اند. بالای این کتیبه و در قوس طاق شاهد مقرنس‌کاری شمسه با زمینه آبی خواهید بود؛ علاوه بر این، چشمتان به کاشی‌های فیروزه‌ای مارپیچی جلب می‌شود که حاشیه قوس اصلی سردر را احاطه کرده است.
پس از عبور از آن با گذر از چهار پله به محوطه سردر می‌رسید. پایین دیوارهای این محل مزین به سنگ مرمر زردرنگ است؛ مضاف بر اینکه سکوهایی از همین سنگ نیز در کناره‌ها قرار گرفته‌اند.
برای در دو لنگه مسجد از چوب چنار یک‌پارچه استفاده شده که پس از 400 سال هنوز هم پابرجا است. حوضی هشت‌ضلعی در جلوی مسجد وجود داشت که در فاصله سال‌های 1316 تا 1318 شمسی برداشته شد.
راهروی ورودی
راهروی 28 متری ورودی مسجد ابتدا به چپ و بعد به‌سمت راست می‌چرخد و در نهایت به محوطه اصلی زیر گنبد منتهی می‌شود. این چرخش راهرو باعث نوعی طواف به دور صحن اصلی می‌شود. در واقع این راهرو با ایجاد حس آرامشی معنوی و جداکردن دنیای پرهمهمه فضای شهری بیرون از داخل مسجد، شما را برای رازونیاز با معبود آماده می‌کند. قبل از اینکه به دومین پیچ برسید، دری را در سمت چپ خود خواهید دید که به شبستان زمستانی راه دارد. این شبستان سقف کوتاه و طراحی ساده‌ای دارد و در فصول سرد برای نماز خواندن استفاده می‌شد. 14 متر از راهرو را که پشت سر بگذارید، باید به‌سمت راست بپیچید؛ جایی که راهرو زاویه‌ای 90 درجه پیدا می‌کند.
این راهرو نور نسبتا کمی دارد و با پرتوهای نوری روشن شده است که از پنجره مشبک سمت راست آن می‌تابد. به همین دلیل در بدو ورود تقریبا چیز زیادی نمی‌بینید؛ زیرا از جایی پرنور وارد این محیط کم‌نور شده‌اید؛ اما پس از چند لحظه، چشمتان عادت می‌کند و می‌توانید از نقش‌ونگارهای راهرو لذت ببرید که با کاشی‌کاری‌های هفت رنگ اغلب سبز و آبی تزیین شده است. این راهرو به شما کمک می‌کند که به نور کم عادت کنید و به‌یک‌باره وارد شبستان نیمه‌تاریک مسجد نشوید و بتوانید زیبایی‌های آن را با همه وجود درک کنید.
شبستان اصلی
شبستان اصلی مسجد شیخ لطف الله را می‌توان نقطه اوج شکوه و زیبایی این مسجد دانست که شما را مبهوت هنر و معنویت خود می‌کند. این شبستان به‌شکل یک مربع با اضلاع 19 متر است و پس از اینکه از زمین فاصله می‌گیرد و بالاتر می‌رود، به هشت‌ضلعی تبدیل می‌شود و وقتی به ساقه گنبد می‌رسد، به دایره تغییر شکل می‌دهد. این تبدیل پلان از مربع به دایره جزو ویژگی‌های مهم معماری مسجد شیخ لطف الله است که از دوره ساسانی به یادگار مانده است. زمانی که به سقف شبستان نگاه کنید، هشت طاق جناغی در سراسر شبستان خواهید دید که گنبد را سر پا نگه داشته‌اند و دارای مقرنس‌های چشمگیری هستند که به زیبایی هرچه تمام‌تر با پیچ‌های فیروزه‌ای در لبه طاق‌ها تزیین شده‌اند.
در گوشه‌وکنار این شبستان تزیینات هنرمندانه‌ای از نقوش هندسی تا طرح گل و بوته، طاووس و... به چشم می‌خورد که به‌شکل کاشی هفت رنگ در بخش‌هایی پایینی و کاشی معرق در بخش‌های بالایی خودنمایی می‌کنند. در میان این تزیینات، کتیبه‌هایی به خط نستعلیق و نسخ نیز وجود دارد که این همه زیبایی را تکمیل کرده‌اند.
جهت بنا نسبت به قبله
طبق معماری ایرانی-اسلامی، افراد هنگام ورود به شبستان مسجد در جهت قبله قرار می‌گیرند؛ اتفاقی که در مسجد شیخ لطف الله نمی‌افتد. در واقع میدان نقش جهان در جهت قبله قرار ندارد و از همین رو معماران برای ساخت این مسجد از چرخشی 45 درجه‌ای استفاده کردند تا مسجد را در جهت قبله تنظیم کنند؛ در عین حال این روش را با چنان ظرافتی اجرا کردند که هیچگونه کجی و زاویه‌ای در نمای بیرونی آن دیده نمی‌شود.
در ورودی مسجد در ضلع شرقی میدان نقش جهان و در محور شمالی-جنوبی قرار دارد. معماران نمی‌توانستند مسجد را هم‌راستا با میدان نقش جهان بسازند؛ چراکه برای قبله‌یابی و ساخت محرابی که در جهت جنوب غربی و رو به قبله باشد، دردسرهای زیادی پیش رو داشتند. پس برای حل این مشکل، راهرویی در نظر گرفتند که از ورودی مسجد تا فضای زیر گنبد امتداد می‌یافت؛ منتها این راهرو را با زاویه‌ای 45 درجه طراحی کردند. به این ترتیب، ظاهر مسجد در جهت شمالی-جنوبی است؛ اما اصل بنا در جهت جنوب غربی-شمال شرقی قرار گرفته است.
چرا مسجد شیخ لطف الله مناره ندارد؟
یکی از موضوع‌هایی که در نگاه اول به مسجد شیخ لطف الله جلب توجه می‌کند، نداشتن مناره است که از همین حیث از دیگر مساجد دنیای اسلام متمایز شده است؛ زیرا مناره بخش مهم و اصلی معماری مساجد به حساب می‌آید.
عملکرد مناره اساسا در پیش از اسلام برای مسیریابی روی ساختمان‌ها استفاده می‌شد و نشان‌دهنده وجود یک شهر بود؛ هرچند پس از اسلام به نشانه‌ای از وجود مسجد و محلی برای اقامه اذان تبدیل شد. با توجه به اینکه مسجد شیخ لطف الله را صرفا برای عبادت شاه و خاندانش ساخته بودند و مورد استفاده مردم عادی نبود، نیازی به ساخت مناره برای آن احساس نشد. به‌همین‌خاطر، این مسجد باشکوه و زیبا کمتر مورد توجه سیاحان قرار گرفت و به‌تبع آن نسبت به سایر جاهای دیدنی اصفهان، ناشناخته ماند.
توجه به زوایای مختلف در طراحی‌های زمان صفوی بسیار جالب است؛ به‌خصوص در معماری شهر اصفهان که نمونه بارز آن را می‌توان در نداشتن مناره برای مسجد شیخ لطف الله مشاهده کرد که با این روش عملا خانواده‌های دربار را از عامه مردم تفکیک کرده است.
روایت دیگری وجود دارد که معماران، گنبد را نمادی از زن و مناره را نمادی از مرد می دانند. وجود گنبد به‌تنهایی در این مسجد، نمایش دهنده این است که این مسجد اختصاصا برای زنان ساخته شده است. برخی از روایات می گویند که این مسجد حرم‌سرا نیز بوده است. با این حال هیچ قطعیتی دراین‌باره وجود ندارد و هنوز دلایل عدم وجود مناره مشخص نیست. همچنین روایتی بیان شده است که برای اینکه بالای مناره، به داخل عالی قاپو دید داشته است، برای این مسجد مناره نساخته‌اند که این روایت نیز سندیتی ندارد.
گنبد مسجد شیخ لطف الله
گنبد باشکوه مسجد شیخ لطف الله به‌صورت دو پوسته پیوسته است که ارتفاع راس گنبد تا سطح زمین حدود 32 متر و دهانه آن 12 متر و قطر بیرونی آن 22 متر است. این گنبد نسبت به گنبد مساجد دیگر، ارتفاع کمتری دارد که بی‌شک ساخت آن در مقایسه با گنبدهای معمولی دشوارتر بوده است. معمار این بنا در هنگام ساخت، دیوارهای مجاور گنبد را قطور ساخته بود تا توان تحمل سنگینی و فشار گنبد را داشته باشند.
گنبد مسجد روی هشت طاق جناغی قرار گرفته است و بالای این طاق‌ها، 16 پنجره مشبک به چشم می‌خورد که در فاصله 170 سانتی‌متری از هم قرار دارند و به تهویه هوا کمک می‌کنند. ضمن اینکه هر یک از این پنجره‌ها با نقوش اسلیمی تزیین شده‌اند؛ موضوعی که باعث شکست نور و نورپردازی غیرمستقیم می‌شود. در طول روز بخشی از نور خورشید از طریق این پنجره‌ها وارد مسجد می‌شود و فضایی روحانی به وجود می‌آورد.
در فاصله بین این پنجره‌ها، کتیبه‌هایی مزین به آیات سوره نصر و جمعه و... تعبیه شده است. دو کتبیه نیز به خط رضا عباسی در ساقه گنبد وجود دارد که نقوش گل و بوته و کاشی‌های آبی آن به زیبایی هرچه تمام‌تر خودنمایی می‌کنند و از زیباترین کاشی‌کاری‌ها در معماری ایرانی به شمار می‌روند.
یکی جالب‌ترین بخش‌های گنبد را می‌توان مرکز داخلی گنبد دانست که از نقوش لوزی تشکیل شده است و هنگامی‌که نور به آن می‌تابد، شکل پرهای یک طاووس خودنمایی می‌کند و در طی زمان با تغییر جهت تابش نور، پرهای این طاووس به مرور باز و کم‌کم بسته می‌شود. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که هرچند کشیدن اشکال حیوانات در مساجد غیرمجاز است؛ این کار با ظرافتی زیبا و با کمک نور در مسجد شیخ لطف الله محقق شده است. این 32 نقش لوزی به‌شکلی در کنار هم قرار گفته‌اند که هرچه به‌سمت مرکز گنبد پیش می‌روند، کوچک‌تر می‌شوند و با این روش سعی شده است که ارتفاع گنبد بیشتر به نظر برسد.
جذابیت‌های این گنبد به همین جا خلاصه نمی‌شود و کاشی‌های معرق به‌کاررفته در داخل آن زیبایی این گنبد را چند برابر کرده‌اند؛ به‌خصوص که در اثر تابش نور خورشید، جلوه‌ای بسیار زیبا پیدا می‌کنند. یکی از دلایل جذاب‌شدن کاشی‌های معرق، ارتفاع زیر گنبد است که اگر بیشتر بود، نور به کاشی‌ها نمی‌رسید و چنین اثری خلق نمی‌شد.
بخش بیرونی گنبد زیبا و عظیم مسجد شیخ‌لطف‌الله در زمان‌های مختلف روز به رنگ‌های متنوعی درمی‌آید؛ به‌طوری که در سپیده‌دم می‌توانید شاهد رنگ صورتی، در طول ظهر رنگ کرم و در هنگام غروب رنگ آجری باشید.
طرح گنبد مسجد به‌شکل یک ستاره هشت‌گوش ساخته شده است که با شیب ملایمی به راس گنبد منتهی می‌شود. بدنه خارجی گنبد نیز مزین به کاشی معرق با زمینه نخودی‌رنگ است که در قسمت پایین آن، کتیبه‌هایی از سوره‌های قرآن به خط ثلث روی زمینه لاجوردی نقش بسته است. یک ستاره هشت گوش در بالاترین نقطه گنبد وجود دارد و خطوط اسلیمی باشکوهی روی بدنه گنبد به چشم می‌خورند.
محراب مسجد شیخ لطف الله
محراب مسجد شیخ لطف الله نیز همچون سایر بخش‌های آن، از شاهکارهای بی‌نظیر معماری است و به‌لطف کاشی‌کاری‌های معرق و مقرنس‌های ظریف، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. محراب، طاقی دندانه‌دار دارد که مزین به مقرنس‌های صدفی و نقوش گیاهی است و نقوش اسلیمی بر فراز آن به چشم می‌خورد. رنگ زیبای به‌کاررفته و استفاده از نقوش و خطوط تزیینی باعث شده است که محراب به یکی از جذاب‌ترین بخش‌های مسجد شیخ لطف الله تبدیل شود؛ اما این همه ماجرا نیست و منفذی بالای ورودی به شبستان قرار دارد که با هدایت نور به محراب، زیبایی فضا را دوچندان می‌کند.
دو لوح با این عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهان» در داخل محراب وجود دارد؛ ضمن اینکه کتیبه‌هایی در اطراف محراب دیده می‌شود که به خط علیرضا عباسی هستند و علاوه بر روایتی از پیامبر اکرم (ص) و امام ششم (ع)، اشعاری منتسب به شیخ بهایی نیز روی اآن‌ها وجود دارد.
راهروی زیرزمینی مسجد شیخ لطف الله
بر اساس شواهد تاریخی، راهرویی زیرزمینی در زیر میدان نقش جهان وجود دارد که عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله را به یکدیگر متصل می‌کرد و با توجه به اینکه این مسجد برای استفاده بانوان بوده است، آن‌ها از این راهرو برای تردد استفاده می‌کردند. این طور گفته می‌شود که شیخ لطف الله در این مسجد به آموزش مسائل شرعی به زنان صفوی می‌پرداخت.
امروزه به‌خاطر ساخت حوضی بزرگ در میدان نقش جهان، دو بخش این راهرو دیگر به هم مرتبط نیستند. کارشناسان بر این باورند که امکان احیای این گذرگاه وجود دارد؛ البته به شرطی که حوض وسط میدان جمع شود.
نور در مسجد شیخ لطف الله
مکانیسم نورپردازی در مسجد شیخ لطف الله به‌خوبی نشان می‌دهد که محمد رضا بنا اصفهانی تسلط کاملی به مبحث نور و پیچیدگی‌های آن داشته است و به همین دلیل نورپردازی این مسجد با دیگر مساجد تفاوت دارد. او با قراردادن دو پنجره مشبک در زیر گنبد که سوراخ‌های آن مقابل هم نیستند، باعث دو بار شکست نور قبل از ورود به مسجد شده است. این شکست، تیزی و برندگی نور را می‌گیرد و فضایی روحانی به وجود می‌آورد. این نور نرم با فرم گنبد، خطوط منحنی نقوش و رنگ‌های آبی ملایم آبی سازه تناسب دارد.
بهنام تاجمیر ریاحی، فیلم‌بردار و نورپرداز، که روی اهمیت نور در این مسجد تحقیق کرده است، می‌گوید: به‌دلیل نور شدید میدان نقش جهان که ناشی از آفتاب همیشه تابان اصفهان است، مردمک چشم تنگ می‌شود و وقتی از این محیط پرنور به محیط کم‌نور راهروی ورودی مسجد شیخ لطف الله وارد می‌شویم، به‌خاطر شوک بصری، مردمک تنگ چشم نمی‌تواند تاریکی مسجد را تحمل کند و به‌جز سیاهی چیزی نمی‌بینیم؛ پس باید زمان و شرایطی برای گشادشدن مردمک و وفق یافتن آن با محیط جدید فراهم شود. دالان ورودی تاریک مسجد به این موضوع کمک می‌کند، گرچه متولیان میراث فرهنگی استان، لامپ‌هایی در این راهرو تعبیه کرده‌اند و این تاریکی تعمدی را از بین برده‌اند. پس از اینکه مردمک چشم‌مان باز شد و با تاریکی وفق یافت، وارد راهروی دوم می‌شویم که از پنجره مشبک وسط سمت چپ آن هم نوری برای هدایت چشم ما ساطع می‌شود. وقتی به ورودی فضای زیر گنبد می‌رسیم، دیگر چشم‌مان به تاریکی عادت کرده است و آماده‌ایم جزئیات کاشی‌های این فضا و بازی نور و تاریکی در آن را ببینیم.
جالب اینکه آیات قرآنی دیواره بیرونی مسجد کاملا در تناسب با زوایای نور و تابش خورشید هستند؛ به‌طوری که با تابش نور آفتاب در هر ساعت از روز، یک آیه نمایش داده می‌شود و در ادامه روز، نور آفتاب روی سایر آیات قرآنی می‌تابد.
کاشی‌کاری مسجد شیخ لطف الله
کاشی‌کاری مسجد شیخ لطف الله از شگفتی‌های معماری عصر صفوی است که از نمای بیرونی مسجد گرفته تا راهرو و شبستان و محراب، چشم هر بیننده‌ای را می‌نوازد. ریزه‌کاری‌ها و مهارت خاصی در این کاشی‌کاری‌ها استفاده شده است که در کنار رقص نور، بسیار زیبا به نظر می‌رسند. تزیینات کاشی‌کاری داخل مسجد بالاتر از ازاره‌ها، همگی کاشی معرق هستند.
بخش‌های بالایی سردر علاوه بر مقرنس‌کاری، مزین به کاشی‌های هفت رنگ بی‌نظیر با نقوش گل و گلدان است. کتیبه بزرگی از کاشی لاجوردی معرق در قسمت میانی سردر وجود دارد که خط زیبای علیرضا عباسی به خط ثلث سفید روی آن نقش بسته است. وقتی قدم به راهروی مسجد می‌گذارید، با صحنه دیگری از کاشی‌های هفت رنگ مواجه خواهید شد که رنگ غالب آن‌ها آبی و سبز است. شبستان نیز تزیینات کاشی‌کاری زیادی دارد؛ به‌حدی که به هر طرف سر بچرخانید کاشی‌های هفت رنگ و معرقی را خواهید دید که هوش از سرتان می‌برد. کاشی‌های فیروزه‌ای مارپیچی نیز نقطه اوج این ماجرا هستند که شکوه این شبستان را بیشتر و بیشتر می‌کنند و سوژه خوبی برای عکاسی به شمار می‌روند. نمی‌توان از این مسجد گفت و اشاره‌ای به محراب دیدنی آن نکرد که به‌واسطه کاشی‌کاری‌های معرق و مقرنس‌های ظریف، نگاه‌ها را به خود جذب می‌کند.
به گزارش وب گاه گردشگری کجارو، داخل و خارج از گنبد مسجد پوشیده از کاشی‌های معرق است که به‌خصوص استفاده از نور طبیعی و رنگ‌های زیبا در داخل گنبد، آن را از سایر مساجد شهر متمایز کرده است. این گنبد که تنها گنبد نخودی رنگ عصر صفوی به حساب می‌آید، در طول روز رنگ آن تغییر کرده و در هر بازه زمانی، جلوه متفاوتی پیدا می‌کند. در قسمت پایینی گنبد هم کتیبه‌هایی از آیات قرآنی با کاشی سفید معرق بر زمینه لاجوری دیده می‌شود.